ثبت نام / ورود
بیماری تب برفکی
Foot and Mouth Disease (FMD)
عامل بیماری:
ویروس بیماری تب برفکی از خانواده پیکور ناویریده ( کوچکترین ویروسهای شناخته شده از نظر اندازه ) و از جنس Aphtovirus و در دسته RNA ویروس ها قراردارند. .این ویروس شامل هفت تیپ کاملاً متمایز از یکدیگر می باشد. سروتایپ مختلف ویروس تب برفکی عبارتند از:
( A , O , Asia.1 , C , SAT1 , SAT2 , SAT3 ) تمام این سروتایپ های تب برفکی میتوانند بیماری را بشکلی ایجاد نمایند که از نظر درمانگاهی غیر قابل تفکیک ولی از نظر ایمنی شناختی با یکدیگر متفاوت باشند. هیچگونه ایمنی متقاطع بین سروتایپها وجود ندارد.
سروتیپ های شناسائی شده بیماری تب برفکی در ایران:
ویروس تب برفکی در سال 1330 در ایران شناسائی شد. و در حال حاضر (1401) سروتیپ های شناسائی شده به شرح زیر می باشند.
- A/Asia/ A 05/ Far 11
- A/Asia/A G7
- O/ME-SA/ Panasia 2/ Ant 10
- Asia 1 / Asia/ Sind 08
حیوان هدف و سنین ابتلا:
حیوانات ذوج سم شامل گاو، گاومیش، گوسفند، بز، خوک و گوزن به ویروس بیماری تب برفکی در تمام سنین حساس هستند. بیماری معمولاً با شدت و حدت بیشتری در گاو و خوک بروز میکند.
در گوسفند و بز علایم بیماری تب برفکی خفیف بوده و مهم‌ترین آن لنگش است. این حیوانات به فرم‌های حاد بیماری مبتلا نمی‌شوند.
پاتوژنز بیماری:
دوره کمون بیماری بین 2 الی 14 روز متغیر است و به تعداد ویروس، سویه ویروس و حساسیت دام، راه انتقال، گونه حیوانی حساس و نوع پرورش بستگی دارد.
راههای انتقال بیماری تب برفکی:
انتقال مستقیم:
حیوانات آلوده منبع اصلی FMDV هستند و دام های حساس ممکن است به شکل مستقیم از راه زخم ها و یا خراش و آسیب دیدگی در غشا مخاطی یا پوست، و همچنین غیرمستقیم توسط دام های بیمار و یاتوسط ذرات ویروس عفونی در محیط آلوده شوند. راههای انتقال بیماری به عوامل متعددی از قبیل گونه حیوانی، تراکم حیوانات، وضعیت مدیریت، تغذیه، سطح ایمنی گله حساس، شرایط جغرافیایی مساعد، احتمال تماس بین گونه های اهلی و وحشی حساس به بیماری بستگی دارد. عمده ترین راه انتشار بیماری، جابجایی حیوانات آلوده است
انتقال از راه گوارشی در کشورهای پاک اهمیت بیشتری دارد. شیر و اسپرم حیوانات آلوده دیگر راه های انتقال ویروس هستند .
انتقال غیر مستقیم:
ویروس تب برفکی بصورت مکانیکی با انواع وسائل و ابزار دامداری از قبیل وسائط نقلیه کاربردی در توزیع غذای دام، ماشین و وسائل حمل و شیر، بستر دام، وسائل نگهداری و مقید سازی دام، لباس و سایر ابزار آلات دامپروری آلوده به ویروس تب برفکی و همچنین توسط ترشحات دام از قبیل بزاق، شیر و مدفوع منتقل میشوند. دامپزشکان و سایر پرسنل دامداری که تماس نزدیک با دام دارند میتوانند در انتقال بیماری از یک مزرعه به مزرعه دیگر مؤثر باشند ابزار و وسائل آلوده مورد استفاده از جمله انواع سرنگ، سرسوزن، وسائل تلقیح مصنوعی، رفت و آمد وسائط نقلیه و تردد افراد میتواند سبب انتقال بیماری می شود.
انتقال بیماری از طریق فراورده های خام دامی نظیر گوشت، شیر، پشم، پوست و … آلوده نیز گزارش گردیده است.
تشخیص بیماری بر مبنای علائم بالینی و تست های آرمایشگاهی :
تشخیص بالینی:
علائم بالینی بیماری در گاو، گوسفند و بز:
– تب ناگهانی و شدید.
– در روی اپی‌تلیوم زبان، محوطه دهان، پوست، لثه‌ها، بین سم‌ها و تاج سم ها و نوک پستان ها تاول هائی ظاهر و مشاهده می گردد.
– همزمان با ظهور تاول‌ها، ترشحات بزاق و بینی نیر افزایش می یابد.(سیلان براق)
– پاره شدن تاول‌ها در سم و ایجاد زخم باعث لنگش شدید در دام می شود که گاه قادر به ایستادن نیز نخواهد بود.
– سقط و نازایی از عوارض دیگر بیماری در گاو است.
– پریشانی و بی اشتهائی ، لاغری سریع و کم شدن مشخص مقدار شیر در دامهای شیر وار.
– ایجاد عفونت های ثانوی در نواحی که تاول پاره می گردد..
علائم کالبد گشائی:
– وزیکول یا تاول در زبان، محوطه دهانی، پستان و اندامهای حرکتی
– ضایعات تخریشی در پیلار شکمبه
– نکروز در میوکارد دامهای جوان
حاملین ویروس تب برفکی
متعاقب بروز مرحله حاد بیماری، برخی از حیوانات بدون علایم بالینی و به مدت طولانی حامل ویروس تب برفکی باقی می مانند. ممکن است حیوانات واکسینه علیه تب برفکی نیز در مواجهه با ویروس عفونی به شکل حامل درآیند. دو مکانیسم احتمالی برای حامل شدن حیوان و باقی ماندن ویروس زنده در منطقه حلقی حیوان تعریف شده است.
1- ویروس سبب آلوده شدن ماکروفاژها شده و از این طریق از دسترسی سیستم ایمنی فرار می کند،
2- القا پاسخ میزبان برای ایجاد وضعیت مناسب داخل سلول برای ماندگاری طولانی ویروس
با توجه به تعاریف فوق ، دامی را حامل گویند که 28 روز پس از عفونت، ویروس زنده از آن جدا شود. گاو می تواند تا سه سال و نیم حامل ویروس زنده تب برفکی باشد. این موضوع در گوسفند و بز نیز تا اندازه ای صدق می کند اما در خوک احتمال حامل شدن وجود ندارد زیرا بخش پشتی کام نرم خوک نسبت به گاو کوچکتر است. شواهدی دال بر انتقال ویروس از طریق گاو و یا گوسفند حامل وجود دارد. مسئله مهم تغییرات ژنتیکی و ایجاد جهش در ویروس تب برفکی به دلیل ماندگاری طولانی در بدن دام است که امکان ایجاد یک واریته جدید از ویروس را فراهم می کند.
تشخیص آزمایشگاهی:
با توجه به طبیعت فوق العاده مسری ویروس تب برفکی – FMDV – و نیز اهمیت اقتصادی تب برفکی، تشخیص دقیق و سریع آزمایشگاهی و نیز تعیین سروتیپ ویروس از اهیمت خاصی برخوردار است. بهترین بافت برای تشخیص اپی‌تلیوم زبان است .تشخیص در دو مرحله شامل جداسازی ویروس با تلقیح نمونه به سلول های BHK21 و یا تزریق به موش شیرخوار، و تعیین تیپ و تحت تیپ به روش‌های سرولوژی و مولکولی انجام میشود.
انتشار از طریق باد:
انتقال بیماری توسط باد (Wind borne) تا چند کیلومتر از دامداری های آلوده به مناطق پاک و عاری از بیماری صورت میگیرد و فاکتورهای از جمله زمان و حجم ویروس پراکنده شده و تعداد دام مبتلا در کانونهای درگیر بیماری در این نوع انتقال موثر میباشند.
کنترل بیماری:
در دستورالعمل ها کنترل بیماری بر پایه سه اصل لازم الاجراء و مکمل یکدیگر توصیه شده است :
الف – اقدامات بهداشتی و قرنطینه ای به منظور جلوگیری از ورود ویروس تب برفکی و بخصوص تیپ های جدید و غیربومی
ب- مراقبت کلینیکی و سرولوژیکی به منظور شناخت تغییرات بیماری و ماهیت سویه های در گردش.
ج – واکسیناسیون و ایجاد پوشش ایمنی در دامهای مورد هدف با استفاده از واکسن کشته ( استفاده از واکسن زنده تب برفکی بدلیل ایجاد میوکاردیت شدید و انتشار ویروس تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است).
جهت کسب اطلاع بیشتر به دستور العملهای اجرایی (بهداشت و مدیریت بیماری های دامی در حوزه بیماری های ویروسی دام 1400) سازمان دامپزشکی کشور مراجعه نمائید.
واکسیناسیون و ایمن سازی :
استفاده از واکسن جهت ایمن سازی دامهای حساس علیه بیماری تب برفکی سالهاست متداول میباشد ولی واکسن مورد استفاده که بنام واکسن کشت نسجی که بوسیله فرمالین و یا ترکیبات دیگر نظیر اتیل آمین ها کشته و غیرفعال میگردد به تنهائی نمیتواند در کنترل و پیش گیری از این بیماری، موثر باشد.
واکسن های دامی در سه گروه دسته بندی می گردند:
گروه یک: واکسن هائی در این گروه قرار می گیرند که ایمنی پایدار تولید نموده ، مثل واکسن طاعون که دام واکسینه در مقابل عفونت طبیعی مقاوم بوده و حامل و ناقل ویروس نمیشود.
گروه دو: واکسنهائی در این گروه قرار می گیرند که ایمنی نسبتاً پایدار در بدن دام ایجاد می کنند و نیاز به تکرار حداقل سالانه داشته باشند. اینگونه واکسن ها مانع بروز بیماری و علائم کلینیکی مربوطه می شوند.
گروه سوم: واکسنهائی در این گروه قرار می گیرند که ایمنی پایدار و یا نسبتاً پایدار ایجاد نمی کنند بلکه دام مبتلا ، ناقل و حامل ویروس نیز واقع می گردد.اینگونه واکسنها شدت و علائم کلینیکی بیماری را کاهش میدهند. و چنانچه برنامه واکسیناسیون بصورت متمرکز و یکنواخت به اجرا گذاشته شود، تاثیرات آن به مراتب موثرتر بوده و می تواند در کنترل ضایعات ناشی از حضور بیماری مناسب عمل نماید. در کنار این خصوصیت مناسبترین واکسن با توان آنتی ژنی 6PD50 حداکثر شش ماه و نسبت ایمنی در یک جمعیت گله ۶۰ تا ۷۰% خواهد بود.
در این بیماری خطی مشی کنترل بیماری بر پایه اقدامات بهداشتی و قرنطینه ای ذکر شده، معدوم سازی دامهای تلف شده ، کشتار دامهای مبتلاء و انجام واکسیناسیون در جمعیت مورد مطالعه و هدف که بیماری میتواند بیشترین خسارات اقتصادی را ایجاد نمایند، استوار است. واکسن غیر فعال آفتووکس پور با توان آنتی ژنی6Pd50 در کنترل بیماری موثر عمل نموده است
جهت کسب اطلاع بیشتر به دستور العملهای اجرایی (بهداشت و مدیریت بیماری های دامی در حوزه بیماری های ویروسی دام سازمان دامپرشکی کشور 1400) مراجعه نمائید.
علائم بالینی و کالبد گشایی بیماری تب برفکی
برای کسب اطلاعات بیشتر و مفیدتر در خصوص بیماری تب برفکی در گاو و گوسفند و همچنین اپیدمیولوژی این بیماری در ایران و چگونگی کنترل آن به وبینارهای زیر که با شرکت متخصصین امر در این زمینه برگزار شده است مراجعه فرمایید.
- 0
- 0
